Over liegen en waarheidspreken
Tussen leugendetector en Pinocchio
‘Alle Kretenzers zijn leugenaars’, zei ooit een Kretenzer over de inwoners van het Oude Kreta, dat al enkele duizenden jaren voor Christus een van de hoogst ontwikkelde beschavingen was. Is deze uitspraak waar of niet, als degene die de uitspraak doet zelf een inwoner van Kreta was?
Het lijkt erop dat we in onze maatschappij steeds meer gewend raken aan leugens, halve waarheden, kromme taal, verdraaiingen. Sommige psychologen stellen zelfs dat liegen goed is voor onze gezondheid en vooral voor onze hersenen. In de politiek heet het maar al te vaak ‘diplomatiek’ als men de waarheid omzeilt of behendig verpakt door taal die voor tweeërlei uitlegging vatbaar is. ‘Om u de waarheid te zeggen…’, zo horen we maar al te vaak. Of: ‘Eerlijk gezegd…’ Kon de gemiddelde mens nog een aantal decennia geleden tot over zijn hele gezicht blozen of verscheen het ‘schaamrood’ op zijn konen als hij bewust een leugen vertelde, in onze tijd zijn we aan heel wat meer gewend. Er is een cultuur van het liegen ontstaan. Menigeen trotseert zelfs de leugendetector en kan met een ‘stalen gezicht’ de grootste leugens vertellen zonder dat het lichaam erop reageert. Althans… Gelukkig maar dat onze neus niet onmiddellijk langer wordt bij ieder leugentje, zoals bij de ledenpop Pinnocchio in het beroemde avonturenverhaal van de Italiaanse schrijver Carlo Collodi. Waarschijnlijk zouden we op den duur nergens meer onze neus insteken, zeker niet in een ‘wespennest’. Jokkebrok klinkt trouwens vriendelijker dan leugenaar.
Mogen leiders van een staat liegen?
De Purana, de ‘Boeken der Ouden’ uit India, zeiden al eeuwen geleden dat in Kali-yuga (het ijzeren tijdperk, onze tijd) de dharma, de universele wet van waarheid, kreupel door de straten zal gaan en de leugen zal regeren.
De talloze leugens over 9/11 bijvoorbeeld komen gelukkig in snel tempo naar buiten. Nogal wat presidenten schijnen niet anders aan de macht te kunnen komen dan via leugens. Wie herinnert zich niet het Watergate-schandaal, waar Nixon bij betrokken was, de ontkenningen van voormalig president Bill Clinton met betrekking tot de seksuele relatie die hij had met Monika Lewinsky en de leugens die de huidige president George W. Bush ons vertelde over de massavernietigingswapens waarover Irak zou beschikken? President Bush begaf zich een aantal maanden geleden nog in allerlei kronkels om te ontsnappen aan de beschuldiging dat hij Amerikaanse burgers liet afluisteren via de National Security Agency (NSA) met medewerking van een paar grote telecombedrijven.
De Griekse filosoof Plato (427-347 v. Chr.) zei al: ‘Indien het dus iemand toekomt te liegen, dan zeker aan de leiders van de staat tegenover vijanden van medeburgers, met het oog op het welzijn van de staat: alle anderen moeten er zich echter van onthouden’ (De Staat III, 389). Een zeer riskante opmerking. Wat als het staatshoofd meent dat hijzelf de staat is, alle macht naar zich toetrekt en stap voor stap de democratie uitholt en vernietigt? De ‘verlichte’ Franse zonnekoning Lodewijk XIV zei: ‘L’état c’est moi!’, ‘de staat, dat ben ik!’ Trouwens, menig koning of president paste in het verleden de wetten aan zichzelf aan, ‘in het belang van de staat’. Ook nu gebeurt dit nog, vooral bij dictators. De Florentijnse staatsman Machiavelli mag dan wel zo’n vijf eeuwen geleden gestorven zijn, zijn machtswellustige ideeën zijn nog steeds springlevend en staan model voor menig heerser. Propagandaminister en beroepsleugenaar van nazi-Duitsland, Joseph Goebbels, geïnspireerd door Hitler, zei eens: ‘Gelukkig, dat de mensen niet nadenken.’ Hij was zelfs van mening dat ‘de waarheid de dodelijke vijand van de leugen’ was en tevens ‘de grootste vijand van de staat’. Zijn Ministerie van Propaganda werd gebruikt om de mens systematisch te hersenspoelen.
George Orwell en Miniwa
George Orwell, pseudoniem voor Eric Blair (1903-1950), auteur en geheim agent, beschrijft in zijn beruchte boek 1984, dat overigens in 1949 verscheen, het Ministerie van Waarheid, dat in feite gebaseerd is op leugens. ‘Het ministerie van Waarheid – Miniwa, in Nieuwspraak – verschilde opvallend van alles wat verder in zicht was. Het was een geweldig bouwwerk, een piramide van glanzend wit beton die in terrassen driehonderd meter hoog oprees. Van de plaats waar Winston stond, kon hij net lezen hoe in sierlijke letters de drie leuzen van de Partij waren uitgehouwen in de witte gevel:
Oorlog is vrede
Vrijheid is slavernij
Onwetendheid is kracht.‘
Soms kunnen we de dagelijkse leugens niet meer bijhouden. Natuurlijk vallen de grote leugens het meest op, zoals de poging om West-Europa te doen geloven dat er nimmer CIA-vluchten plaatsvonden. En dat terwijl duidelijk gebleken is dat diverse Europese landen hun medewerking gaven vanuit het idee dat het ‘voor onze veiligheid’ is. Volledig tegen de rechten van de mens in, zoals o.a. beschreven in het statuut van de VN, werden en worden regelmatig verdachten gearresteerd, afgevoerd, op onmenselijke wijze verhoord of soms gefolterd. Alle conventies worden geschonden. En dan te weten dat in de muur van de entreehal van het CIA-gebouw in Langley de Bijbelse spreuk uit Johannes 8:32 is gegrift: ‘U zult de waarheid kennen en de waarheid zal u vrijmaken.’ Misschien kan de CIA ook eens de aan Paulus toegedichte brief aan de Kolossenzen (3:9) citeren, waarin staat: ‘En vertel elkaar geen leugens meer’ of de passage uit Johannes 3:21: ‘Wie de waarheid doet, gaat tot het licht’. Begrijpen we werkelijk de diepzinnige mystieke uitspraak van Jezus: ‘Ik ben de weg en de waarheid en het leven’ (Joh. 14:6), die verwijst naar de innerlijke christos en de weg tot kosmisch bewustzijn? Ook het gnostische Evangelie van de Waarheid (Nag Hammadi) leert ons heel wat over leugen en waarheid, over slapen en wakker worden.
Gandhi en Boeddha
Alle religies staan voor dat je niet moet liegen. Voor Gandhi is God hetzelfde als waarheid.
Daaraan trachtte hij heel zijn leven vast te houden. De waarheid kunnen we nimmer realiseren met de leugen als zaklamp.
Toch heeft de laatste tijd ook al menig Amerikaanse televisiedominee zijn aanhangers laten weten hoe groot zijn berouw is vanwege de leugens die hij vertelde rondom zijn seksuele of financiële uitspattingen. Macht, geld en waarheid wonen kennelijk niet graag in één huis, hoe luxueus dat huis ook mag zijn. Toen de Boeddha zijn zoontje Rahoela eens betrapte op een leugentje, vertelde hij hem dat wie één leugen vertelt er vele andere zal moet vertellen om deze ene te bedekken. Zoals alle grote leraren onderrichtte de Boeddha de waarheid te spreken. Met zekerheid zullen we allemaal wel eens een keertje of meerdere keren, al dan niet opzettelijk, gelogen hebben of de waarheid verdraaid hebben. Wie dit ontkent vertelt er waarschijnlijk nog een leugentje bij. De waarheid wordt maar al te gauw geweld aangedaan. Zijn we ons bewust hoe vaak we er een ‘draai’ aan geven, iets ‘weglaten’, een zaak anders voorstellen, overdrijven of iets anders veinzen? Om maar niet te spreken over bewust frauderen en manipuleren. Zeker, het is niet altijd makkelijk om de waarheid te spreken. Maar alleen al de intentie zal onze geest uitzuiveren en de kracht van de waarheid doen toenemen. Lynne McTaggart wijst er in haar boek Het intentie experiment. Kunnen je gedachten de wereld veranderen? op, dat gedachten en intenties een tastbare energie zijn die op verbazingwekkende wijze de wereld beïnvloeden.
Liefde boven waarheid
Zou de wereld onleefbaar worden als we de volle waarheid zouden weten én vertellen? Hoeveel waarheid kan een mens verdragen? Liegt men als men een mens uit mededogen niet alles vertelt of zijn geest niet onnodig wil belasten met zware kost? We voelen waarschijnlijk allemaal aan dat liefde boven waarheid gaat. Een dierbare oudere vriend (inmiddels overleden) vertelde mij eens hoe hij tijdens het nazi-regime als geweldloze verzetsstrijder diverse joodse mensen uit een concentratiekamp kon houden door enkele leugens te vertellen. Natuurlijk gaat het hier om iets totaal anders dan een ‘leugentje om bestwil’ of het systematisch manipuleren van de waarheid om mensen te misleiden. Het geweten heeft een vibratie die in bepaalde gevallen boven culturele of religieuze dogma’s uitgaat.
Wat is waarheid?
In een wereld waarin de media de geest van de mens dagelijks manipuleren, zinloze spelletjes, geweldsfilms, eenzijdige berichtgeving en subliminale boodschappen onze geest menigmaal bombarderen, leugenachtige reclames onze begeerten pogen op te wekken, talloze kinderen verslaafd dreigen te raken aan de leugenachtige virtuele wereld van internet en onze communicatie steeds meer via de elektronica verloopt, wordt het almaar moeilijker om de waarheid te herkennen. Pilatus vroeg zich al af: ‘Wat is waarheid?’ en waste daarna zijn handen ‘in onschuld’. Ter wille van de waarheid moeten we vaak door pijnlijke processen van bewustwording gaan. Een hele ervaring.
Miniwa kan ook staan voor mini-waarheid’. Maar een ‘mini-waarheid’ is een halve waarheid, hetgeen gelijkstaat aan een volle leugen.
Eigenlijk weten we het wel: waarheid staat in relatie tot licht en leugen tot duisternis. Leugens verhullen, vertroebelen of verdraaien, hoort bij het rijk der duisternis, bij wat het daglicht niet mag zien of horen. ‘Maar al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt hem wel!’
De gewoonte in onze tijd om zich in toenemende mate op velerlei terrein van leugens te bedienen, duidt er niet alleen op dat onze beschaving zich op een hellend vlak beweegt, maar vooral dat we op zielenniveau bang geworden zijn voor dé waarheid, die op hoger niveau puur liefde en licht is. Het leven is gebaseerd op de kosmische wet van waarheid. Ook al wordt de mens miljoenen jaren gemanipuleerd, bedrogen en belogen, de waarheid zal eens triomferen. ‘Het lichaam van Socrates kun je doden, maar de waarheid nimmer!’ Dit waren de woorden van Socrates, inspirator van Plato, toen hij de gifbeker van zijn rechters moest leegdrinken. Dharma is onverbrekelijk verbonden met karma (Sanskriet voor werking). Wat we zaaien, oogsten we. Alleen liefde en vergeving kunnen deze krachtige werkzaamheid doven en ons tot een waarachtig mens maken. Die waarheid staat in ons hart geschreven en niet in boeken of op stenen tafelen. Het Miniwa-effect is uiteindelijk geen eeuwig leven beschoren. Diep in ons hart weten we dat. De waarheid zal uiteindelijk overwinnen, zoals de duisternis eens moet wijken voor het licht.
© Marcel Messing
